Medale z panowania Zygmunta Augusta

Nr 8.

S. G. Popiersie Zygmunta Augusta z prawej strony, na głowie czapka, napis w około: SIGIS AUG D G REX PO MAG D L
S. O. Pod tarczą na której liść o 3 zębach napis w 5 wierszach otoczony wieńcem: SUB UMBR | A ALARU TU. | ARU PROT. | EGE ME D | OIE 1541 (Sub umbra alarum tuarum protege me domine, pod cieniem Twych skrzydeł strzeż mnie Panie).

Średnica 0,028 m. waga w srebrze 13 grm, lany z Zbioru hr. Łosica w Zb. Izab. z Mostowskich hr. Starzyńskiej, lany złoty w Zb. po Fran. hr. Potockim.

Medal ten jest niezgrabnem i może niedawnem przerobieniem podobnego dawnego medalu Nr 9, Racz. Nr 21; rok też 1541 nie zgadza się z wyobrażeniem króla, którego nawet wr. 1547 nie przedstawiano jeszcze z podwójną długą brodą.

Nr 9.

Racz. Nr 21. BenJ. Nr 25.

S. G. Popiersie Zygmunta Augusta z prawej strony, na głowie czapka, napis wokoło: SIGIS AUG D G REX PO MAG D L
S. O. Pod tarczą na której główka, napis w pięciu wierszach otoczony wieńcem SUB UMBR | A ALARU TU | ARU PROT | EGE ME D | OIE 1568

Średnica 0,025 m. Waga w złocie 10,80 grm. czyli duk. 4. Org. bity w zł. z m. Zb.

Mając właśnie pod ręką jeden z bardzo rzadkich oryginałów medali Zygmunta Augusta, bitych stemplem w złocie, wyobrażamy go raz jeszcze, pomimo iż się znajduje chociaż mniej wiernie w dziele Racz. Widzimy tu potrzebę zwrócić uwagę zbieraczy na często zjawiającą się kopię tego medalu również bitą stemplem i to tak dokładnie, że po bardzo ścisłem badaniu i porównywaniu prawdziwego z podrobionym, zaledwie kilka drobnych oznak podać jesteśmy w stanie. Stęple do niniejszych kopji wykonane zostały z mego egzem., kiedy znajdował się jeszcze w Zb. ś. p. Ksaw. Segny nacz. w Banku polskim około 1834 r., przez wyżej wspomnionego rytownika Leykuma, stemple te były z żelaza lane według oryginału, i potem starannie poprawiane, ztąd też ogólny układ, rozstawienie liter, znaki przedziałowe, a nawet przypadkowe skazy dokładnie są oddane. Ponieważ jednak żelazo lane daleko miększem jest od stali hartownej, z której stemple się zwykle wyrabiają, rychło więc w środku cokolwiek zaklęsły, ztąd też fabrykaty w środku są nieco grubsze niż z brzegów, a pole medalu nie jest tak równe i płaskie jak w oryginalnych, stalowemi stemplami bitych numizmatach. Powtóre aby rzeźba medalu nie była płytszą jak w oryginale, potrzeba było w stemplu cokolwiek rylcem pogłębiać mianowicie w literach na S. G. przez co zmieniono kształt o tyle, że się po dokładnem rozpatrzeniu i porównaniu z fotografią omylić nie można, zwracając uwagę na głoski S, E lub O. Pogłębianie liter o którem mowa dało nam środek przeświadczenia się o prawdziwości tego medalu nawet bez fotografji albo oryginału, na to potrzeba głoski powtarzające się na S. G. jak S, G, I, A, lub D porównać między sobą, a powinny się okazać jak najzupełniej jednakie, na podrobionym zaś są widocznie różne. Zupełna równość głosek na numizmatach ztąd pochodzi, że przy robieniu stempli nie rytują się takowe, lecz odpowiedniemi dłutkami mającemi kształt głosek wbijają, powtarzające się więc głoski są tem samem dłutkiem wbijane. Dla uspokojenia zbieraczy dodaję, iż tak dokładnie naśladowany istnieje dotąd tylko ten jeden medal, Leykum bowiem nie robił ich więcej; fabrykaty zaś J. M. łatwiejsze są do rozpoznania i obejmują same prawie pieniądze. O tych ostatnich da Bóg doczekać, później się rozpiszemy.

Nr 10

Racz. wyd. 2 Nr 24a. Band. Nr 711. Vossb. Nr 485.

S. G. Popiersie Króla w zbroi, na głowie korona, twarz z prawej strony, w prawej ręce miecz, w lewej jabłko królewskie. Napis wokoło: SIGIS AUG D G REX PO MAG. D LIT RUS PRUS &.
S. O. Herb Gdańska na tarczy przez dwóch lwów trzymany, wokoło napis: MONUMENTUM REGIAE CIVITA GEDANENSIS

Średnica 0,038 m. Bity w srebrze znajduje się w Zbiorach gimnazjum gdańskiego i królewskim w Dreźnie.

Nr 11.

S. G. Kopia fabrykatu bitego stemplem wykonanym w Warszawie, przedstawia on to samo co poprzedzający, tylko jest mniejszy o 3 milimetry, w napisie zaś w kilku miejscach opuszczono kropki: SIGIS AUG D G REX PO MAG D LIT RUS PRUS &.
S. O. Także to samo jak na Nr 10, tylko w napisie krzyżyki zastąpiono kropkami.

Średnica 0,035 m. Waga w srebrze 20 grm. Bity w srebrze i lekko złocony w kilku się zbiorach znajduje; stęple są teraz u mnie, nabyte wraz z kilkudziesięcioma innemi również podrobionemi, które póki żyję, pewno użyte mi nie zostaną.

Medal niniejszy (pierwsza ze znanych donatyw) zapewne jak Vossberg mniema, wybitym został podczas bytności Zygmunta Augusta 1552 r. w Gdańsku. Oryginalny stempel strony głównej do dziś dnia się dochował i z niego posiadam odbicie w srebrze kupione na licytacyi Zbioru Ernsta w Gdańsku, waży 19 grm., na stronie odwrotnej wybito mały herb Gdańska, naśladowany według denarka gdańskiego 1578 r. S. O. tu w fotografji według odlewu żelaznego przedstawiona, o wiele jest mniejsza skutkiem kurczenia się metalu przy stygnięciu. Dlatego też fabrykat pod Nr 11 wyobrażony jest mniejszy, bo według odlewu zrobiony został.

Nr 12.

S.G. Orzeł i pogoń, wpośród nich zaś ukoronowany herb Bony, matki Zygmunta Augusta, napis w trzech wierszach, u góry UNIIA, u dołu LITWY | Z KORONĄ.
S. O. Dwoje rąk trzymających się, u góry LUBLIN, u dołu MDLXIX .

Średnica 0,016 m. Waga w srebrze 3,1 grm. Srebrny bity z m. Zb.

Nr 13.

S. G. Napis w 3 wierszach UNIIA | LITWY | Z KORONĄ | nad tem orzeł, u dołu pogoń.
S. O. jak wyżej

Średnica i waga jak wyżej. Srebrny bity w m. Zb.

Dwa te medaliki wykonane zostały około roku 1848 wraz z kilkonastoma innemi tejże wielkości, o których później pod właściwą epoką. Patrząc na ich dorywczą robotę, tem większy żal czujemy że na tak ważną pamiątkę nie posiadamy medalu, któryby ją godnie potomności przekazywał. Tu bowiem na jednym herb Bony (w 10 lat po śmierci) między herbami rzeczypospolitej umieszczony, gdzie daleko stosowniejsze miejsce znalazłby herb Jagiellonów; tam znów orzeł wznosi się nad pogonią, kiedy właśnie dawniej ściśle przestrzegano tego, aby państw obudwóch herby na równi stały.

Nr 14.

Racz. Nr 22. Band. Nr 146.

S. G. Orzeł i pogoń na ozdobnej koroną przykrytej tarczy.
S. O. Cyfra królewska S. A. pod koroną, przedzielająca rok 15-70.

Średnica 0,024 m. Waga w miedzi 2,80 grm. Miedz. bity w m. Zb.

Medal niniejszy znany był tylko z r. 1569 iz tego powodu Racz. idąc za zdaniem Albertrandego, sądzi iż był na pamiątkę Unii bitym, znaleziony z r. 1570 exemplarz zbija to mniemanie. Band. zaś uważa go za próbę menniczną pieniędzy miedzianych, przedstawioną Zygmuntowi Augustowi przez Fogelwedra mieszczanina gdańskiego (Pomniki historji i literatury polskiej, wyd. p. Mich. Wiszniewskiego, Kraków 1836, tom II kar. 14), ale i tu pytamy, dlaczegoby istniały z dwóch lat? skoro projekt wybijania pieniędzy miedzianych odrzuconym został. Będzie to zapewne Liczman menniczny (Rechenpfenning, Raitpfennig u Niemców i Szlązaków, a grosz poczetny u Czechów), a tak co do kruszcu jak wyrobu do rzędu tak zwanych u nas medalików podskarbiowskich policzonym być winien.