MONETY POLSKI ODRODZONEJ

Waluta markowa.

Po 123 latach niewoli zajaśniało wreszcie dla Polski upragnione słońce. W r. 1918 wskrzeszono Niepodległą Rzeczpospolitą Polską, której zmartwychwstanie okupione zostało olbrzymiemi ofiarami krwi kilku pokoleń. Niestety młode państwo nie mogło się oddać pracy twórczej dla zorganizowania swego życia państwowego, gdyż musiało zaraz w początkach swego odrodzenia walczyć ze wszystkimi prawie sąsiadami. Dopiero z wiosną 1921 r. mogła Polska pomyśleć spokojnie o pracy nad urządzeniem wskrzeszonego państwa, do której to pracy zabrała się z największym zapałem. W każdej też dziedzinie, zaraz w pierwszych latach, po ukończeniu wojny dał się zauważyć duży postęp. I w dziedzinie pieniądza zrobiono bardzo wiele.

Już w r. 1922 myślano o wypuszczeniu w obieg monety metalowej. Niestety gwałtowny spadek marki polskiej nie pozwolił na zrealizowanie tej myśli. Z tego okresu istnieją monety próbne, a mianowicie 100-markówki polskie 1922, według modelu Wąsiewieża, bite na próbę w srebrze i bronzie, oraz 50-markówki 1923, według modelu Laszczki, bite tylko w bronzie. 

Waluta złotowa.

Po smutném doświadczeniu inflacyjnem z marką polską, największą troską Rządu było wprowadzenie nowej waluty 1 jej ugruntowanie czyli stabilizacja. Tą nową jednostką monetarną Rzpltej Polskiej został złoty, zawierający (według rozp. Prez. Rzeczposp.) 9/31 g czystego złota. Dzieli się on na 100 groszy.

Bezpośrednio po zaprowadzeniu nowej waluty zabrano się również energicznie do zorganizowania Mennicy Państwo45 wej. Stało się to w drugiej połowie 1923 r. Praca postępowała szybko, tak że dnia 14 kwietnia 1924 nastąpiło otwarcie, a 21 maja oficjalne poświęcenie Mennicy Państwowej.  

Jest rzeczą zrozumiałą, że w początkach swego istnienia nie mogła mennica wybić w ciągu kilku miesięcy paruset miljonów sztuk monet zdawkowych. Rząd więc zmuszony był poczynić zamówienia na bilon w kilku mennicach zagranicznych. 

Monety Polski Odrodzonej dzielą się na obiegowe, próbne i pamiątkowe. Z obiegowych mamy następujące rodzaje: 1-groszówki bronzowe z r. 1923 (bite w latach 1924 i 1925 w „King’s Norton Metal Company Ltd“, bez wszelkich znaczków menniczych), oraz z lat 1925, 1927, 1928, 1930, 1931, 1932, 1933, 1934 (bite w Warszawie ze znakiem Mennicy Państwowej); dwugroszówki mosiężne 1923 (bez znaczków) i bronzowe z lat 1925, 1927, 1928, 1930, 1934 (bite w Warszawie ze znaczkiem Mennicy Państw, w Warszawie); pięciogroszówki mosiężne 1923 (bez znaczka) i bronzowe 1925, 1928, 1930 ze znaczkiem M. P. 

Z monet niklowych posiadamy 10-groszówki z datą 1923, bite w latach 1924—1925 w Szwajcarji u „Huguenin Frs.“ w Le Locie; 20-groszówki 1923, bite w tej samej firmie i w „Haupt-Münzamt“ we Wiedniu w r. 1924 oraz w „s’Rijsk Munt“ w Utrechcie, w latach 1924—1925; 50-groszówki 1923, bite również w latach 1924—1925 w trzech ostatnich, wymienionych mennicach. Rysunek do powyższych monet wykonał Wojciech Jastrzębowski.

Ze srebra bito w r. 1925 1-złotówki z datą 1924, ze srebra 750/1000 próby, z reljefem średniowypukłym w „Hôtel des Monnaies Paris“ i z datą 1925 z reljefem wypukłym w „Royal Mint London“, z kropką po roku. Złotówki srebrne wykonano według modelu Tad. Brayera. 

Jednozłotówki niklowe wprowadzono dopiero w r. 1929. Są one wykonane według modelu Kotarbińskiego. 

Dwuzłotówki srebrne (750/1000 próby) według modelu Tad. Brayera, identyczne w rysunku z jednozłotówkami srebrnemi, bito w latach 1924—1925. Z monet tych istnieją egzemplarze, bite płasko (z literą H na str. odwr.) w „Mint Birmingham Ltd“ i z tejże mennicy egzemplarze z r. 1924 z reljefem średniowypuklým, z literą H i odwróconym orłem, należące do wielkich rzadkości i sprzedawane kiedyś przez Mennicą Państwową po 20‘— zł. Z mennicy St. Zj. A. (U. S. Mint Philadelphia) pochodzą egzemplarze z r. 1924, bite płasko, z odwróconym orłem, ale bez H. Mennica francuska (Hôtel des Monnaies Paris) dostarczyła sztuki z r. 1924, bite w r. 1925, z reljefem średniowypukłym, ze znakami mennicy paryskiej. Z r. 1925 mamy dwuzłotówki z reljefem wypukłym z kropką po dacie, bite w „Royal Mint London“ i bez kropki, bite w „U. S. Mint Philadelphia“. 

Dwuzłotówki srebrne, wypuszczone ostatnio, znacznie mniejszej średnicy, według modelu prof. Antoniego Madeyskiego znamy dotychczas z datami 1932 i 1933. Pierwsze pochodzą z mennicy belgijskiej, a drugie z Mennicy Państwowej w Warszawie.

Pięciozłotówki wykonane są według modelu Edwarda Wittyga i bito je w r. 1928 w Mennicy Państwowej w Warszawie i w mennicy belgijskiej. W r. 1930 wybito pięciozłotówki pamiątkowe na 100-lecie powstania listopadowego i pięciozłotówki zwyczajne z r. 1930.

Pięciozłotówki według modelu Ant. Madeyskiego, identyczne w rysunku z dwuzłotówkami bito w r. 1932 w mennicy belgijskiej, a w r. 1933, w Mennicy Państwowej w Warszawie. 

Dziesięciozłotówki bito w r. 1932 w mennicy belgijskiej i warszawskiej (ostatnie ze znakiem Mennicy Państwowej). W r. 1933 dla uczczenia 250-lecia odsieczy Wiednia wybito pewną ilość dziesięciozłotówek z popiersiem króla Jana III według modelu Jana Wysockiego.

Dla uczczenia 70-lecia powstania 1863/4 wybito dziesięciozłotówki według modelu Z. Trzcińskiej-Kamińskiej z portretem Romualda Traugutta.

Ze złota (900/1000 próby) rozpoczęto wybijać w r. 1926 dziesięciozłotówki i dwudziestozłotówki z datą 1925, z popiersiem Bolesława Chrobrego, które jednak z powodu spadku złotego nie mogły być puszczone w obieg. Wybito ich razem 77590 sztuk. Wartość ich odpowiada dzisiejszej wartości monet złotych Unji Łacińskiej.

Monety próbne.

Monety próbne w znacznej swej części pochodzą z czasów wprowadzenia waluty zlotowej. Z czasów obiegu marek polskich posiadamy jedynie 3 próby (2 wzory), o których wspomnieliśmy już powyżej.

Z monet drobnych istnieją: 1 grosz w bronzie 1923 z literami K N (King’s Norton Metal Company Ltd), 1 grosz 1927, bity w srebrze 900/1000 próby, 2 grosze 1925 według modelu Aumillera, z wartością po obu stronach, 2 grosze 1927 i 5 groszy 1933 bite w srebrze 900/1000 próby.  

Jednozłotówki próbne są wszystkie wykonane według modelu Aumillera. Jest ich 4 sztuki, a mianowicie trzy z r. 1928 ; z nich dwie sztuki w bronzie (z wieńcem z kłosów lub wieńcem fantazyjnym na stronie odwrotnej), jedna w niklu (z wieńcem dębowym na stronie odwr.), oraz jedna z r. 1929 również z niklu, z wieńcem fantazyjnym. Prócz tego istnieją jednozłotówki według modelu Ant. Madeyskiego, tego samego rysunku jak obiegowe 2, 5 i 10-złotówki.

Dwuzłotówki próbne według modelu T. Brayera z reljefem wypukłym odbite są w bronzie.

Pięciozłotówki próbne z datą 1925 bito w bronzie lub w czystem srebrze (990/1000 próby) według modelu St. Lewandowskiego ; istnieją z nich w obu metalach dwa rodzaje, a mianowicie bite stemplem płaskim i wypukłym. Z modelu E. Wittyga wykonano próbne pięciozłotówki z datą 1927.

Przy wybijaniu monet złotych (10 i 20 zł., według modelu Z. Trzcińskiej Kamińskiej) odbito temi samemi stemplami pewną, bardzo zresztą niewielką ilość prób w bronzie.

Dziesięciozłotówki próbne 1925 według modelu Ant. Madeyskiego (z popiersiem mężczyzny i dziewczyny) istnieją w srebrze i bronzie.

Dwudziestozłotówki próbne, z bronzu, były bite w r. 1924, według modelu Załuskiego, zaś w r. 1925 bito dwa rodzaje, z których jeden według modelu Trzcińskiej-Kamińskiej, drugi według Ant. Madeyskiego (z głową jak na obecnych monetach srebrnych). 

Z modelu T. Brayera odbito na próbę 50 złotówkę w bronzie (z datą 1924) z klęczącym wojownikiem.

Stuzłotówki próbne, (z datą 1925), wszystkie wykonano 48 według modelu St. Szukalskiego; najpierw odbito je w bronzie i srebrze w małym Formacie, a następnie w srebrze w średnicy 35 m/m. 

Monety pamiątkowe.

Otwarcie Mennicy dnia 12. IV. 1924 dokonane w obecności p. Prezydenta Rzeczypospolitej St. Wojciechowskiego, uwiecznione zostało wybiciem, w jego obecności, pięciogroszówek ze stempla 1923 z datą „12. IV. 24“ i inicjałami p. Prezydenta. Pięciogroszówek takich wybito około 500 sztuk, które rozdano obecnym, a część rozsprzedano miłośnikom monet.

Dnia 21 maja 1924 odbyło się poświęcenie Mennicy Państwowej i na tę pamiątkę wybito jednogroszówki, które mają na str. odwrotnej w skręcie litery „S“ datę „21. V.“. 

Gdy dnia 27 października 1926 r. nowoobrany Prezydent Rzeczypospolitej prof. Ignacy Mościcki zwiedzał Mennicę, wybito z tej okazji dwugroszówkę ze stempla 1925 r. z dątą „27. X. 26“ i inicjałami p. Prezydenta „I M“. 

Dnia 3 czerwca 1929 r. odbył się w Poznaniu Zjazd (numizmatyków i medalografów polskich. Z tej okazji Mennica Państwowa wybiła pięciogroszówki, mające na stronie głównej napis dotyczący zjazdu, a na odwrotnej wartość „5 GROSZY“.

Oprócz tych monet pamiątkowych posiadamy pięciozłotówki srebrne według modelu St. Lewandowskiego z datą 3. V. i literami S. W. (Stanisław Wojciechowski) i W. G. (Władysław Grabski).