R*-, 10 złotych 1925, Bolesław Chrobry, PRÓBA w złocie, stempel głęboki, UNIKAT

Unikatowa moneta odkryta i po raz pierwszy opisana w Przeglądzie Numizmatycznym 99/2017 przez największego specjalistę od monet II RP, autora monografii “Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939” Janusza Parchimowicza. Dzięki uprzejmości odkrywcy poniżej umieszczono obszerne fragmenty z artykułu (całość do przeczytania w serwisie onebid) oraz wykorzystano doskonałe zdjęcia autora: “Monet próbna wybita została stemplem bardzo zbliżonym do lustrzanego, głębszym od stosowanego przy monetach obiegowych. Rant monety próbnej różni się od rantu monety obiegowej, [jest on] ząbkowany w niespotykany sposób. Po całym obwodzie rantu przez środek przebiega linia. Prawdopodobnie była to zaplanowana cecha, mająca odróżnić monety próbne od obiegowych. Kolejną cechą wyróżniającą monetę próbną są trójkąciki na obrzeżu monety. Podobnie jak w 20-złotówce[próbnej] są one inne niż w monecie obiegowej. Moneta próbna ma szersze obrzeże, a wychodzące z niego trójkąty są mniej ostre, bardziej przypominają falę. Na monecie obiegowej trójkąty są ostro zarysowane.[..] Do wykonania tego stempla zastosowano inną redukcję przy przenoszeniu rysunku z modelu na patrycę.[...] Stemplem którym została wybita opisywana tutaj moneta wybijano także inne monety próbne. Pokazałem je w swojej książce “Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919 - 1939”. Są to pozycje P 151a (moneta z brązu ze zbiorów Zamku Królewskiego w Warszawie) i P 151c (moneta z miedzi ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie). Obie powyższe monety mają nietypowy rant ząbkowany, podobnie jak opisywana obecnie próba w złocie[...]inny od rantu monet obiegowych.” Bliźniaczą, również unikatową, do opisywanej monety - 20zł z Chrobrym opisał, w Biuletynie Numizmatycznym 286, inny wielki badacz polskich monet Janusz Kurpiewski zwracając uwagę na: “stempel wysokiej jakości, nieomal lustrzany”, “stempel wyraźnie głębszy” niż na monetach obiegowych, odmienny - gładki rant, inną redukcję, odmienne obrzeże o “falistych trójkącikach”. Warto też zauważyć, że zarówno dla 10zł jak i 20zł z Chrobrym na monecie obiegowej delikatnie zmniejszono orła i poprawiono jego centrowanie tak, że nie dotyka on piórami słowa Polska i nominału z prawej strony. W obu przypadkach mamy więc do czynienia z PRÓBĄ technologiczną/akceptacyjną dla złotej monety obiegowej. Ze względu na wspomniane niedoskonałe centrowanie orła oraz zbyt głęboki stempel zarówno awersu jak i rewersu, projekt zmieniono w wersji przeznaczonej do obiegu. Co więcej w rozporządzeniu ministra skarbu z 14 VI 1926 roku, C. Klarnera o wzorze złotych monet 10 i 20 zł wprowadzonych do obiegu w załączniku mamy już prawidłowe wizerunki monet obiegowych z ostro zarysowanymi trójkącikami i mniejszym orłem. Bicie prób stemplem głębokim i używanie stempla płytkiego dla monet obiegowych jest zjawiskiem powszechnym. W polskim mennictwie dwudziestolecia międzywojennego, najbardziej znanym przykładem tego typu jest chociażby kolekcjonerski głęboki sztandar, czy próbna nike 1928 bita stemplem głębokim - Parchimowicz P142a,b,c W mennicach innych krajów również zmagano się z problem zbyt wysokiego reliefu na projekcie artysty, który przeniesione na monetę musiał być znacznie płytszy. Wynikało to zarówno z trudnością bicia takich monet jak i szybkim wycieraniem się ich w obiegu. Najbardziej znanym przykładem jest tu $20 St. Gaudens, które to w pierwotnej wersji przy nacisku 172 tonowej prasy wymagało 9 uderzeń stempla do odbicia pełnych reliefów. Wysokość reliefów w tym projekcie obniżano dwukrotnie, dziś oryginalne próbne bicia kosztują powyżej 2 milionów dolarów.
W dwudziestoleciu międzywojennym monety próbne wybijano najczęściej w nakładach od kilkudziesięciu do ponad 100 sztuk, w każdym typie, co łącznie daje kilka tysięcy monet. Próby w złocie najczęściej odbijano w pojedynczych egzemplarzach, czasem w trzech, a najwyższe nakłady sięgały sześciu sztuk! Ich sumaryczna ilość to mniej niż 40 egzemplarzy, z których większość typów nigdy nie pojawiła się w sprzedaży. Część z nich w czasie burzliwej historii zaginęła, bądź została bezmyślnie przetopiona. Próby w złocie możemy podzielić na dwa typy, pierwszy to próby kolekcjonerskie, wybite głównie dla Stefana Markowskiego powiązanego z kancelarią prezydenta Ignacego Mościckiego. Prób tych jak podaje Władysław Terlecki miało być 10 typów, odbitych zarówno ze stempli monet obiegowych jak i próbnych w powierzonym przez Markowskiego złocie. Najprawdopodobniej są to m.in. odbitki jedno - i dwugroszówek oraz 3 typy 5zł z Konstytucją. Do tej grupy należy zdecydowana większość złotych prób jaka po II wojnie była w ofercie aukcyjnej. Drugim typem są próby monet, które miały być złotymi monetami obiegowymi i jako takie wymagały próbnego bicia w złocie w celach technologicznych i akceptacyjnych, te są jeszcze rzadsze i zdecydowanie ciekawsze. Jedną z nich jest oferowany egzemplarz 10zł z Chrobrym.
Złote próby II RP to monety legendarne, po wojnie chyba największą ich kolekcję posiadał egipski król Faruk, którego zbiór został sprzedany w 1954r. W bliższych nam czasach największa kolekcję, aż czterech sztuk posiadał H. Karolkiewicz, co więcej wszystkie z nich wcześniej należały do wspomnianego króla Faruka. “Najnowsze” notowania złotych prób to:
- kolekcja Belzbergów poz 1031(ex. Karolkiewicz) w 2008r - 5zł 1925 P139g 218.500$
- ANPN3 poz.272(ex. Karolkiewicz) w 2012r - 2gr 1923 P103d 264.500zł
Idealny, menniczy stan zachowania.
Unikat, ozdoba każdego, nawet najbardziej zaawansowanego zbioru monet.