sygn. l.d.: Henryk Weyssenhoff | Monachium 1891
Na odwrocie:
– pośrodku pieczęć: Albert Speckstein | Munchen
– p.d. pieczęć spuścizny pośmiertnej: Henryk Weyssenhoff | ze spuścizny pośmiertnej | Warszawa, dnia
– l.d. orzeczenie Kazimierza Buczkowskiego z 1952 r.
– w górnej części zezwolenie wywozowe.
Zaułek Talnego powstał w trzecim roku pobytu Weyssenhoffa w Monachium. Artysta, który pobierał wtedy nauki w pracowni Alfreda Wierusza-Kowalskiego, posiadał już solidne wykształcenie zdobyte w Klasie Rysunkowej Gersona oraz podczas pięciu lat studiów na petersburskiej Akademii. Stąd też oferowane dzieło prezentuje wirtuozerski warsztat oraz wyczucie kolorystyczne znakomitego pejzażysty. Obraz jest utrzymany w konwencji malarstwa monachijczyków, z jego typową gamą barwną. Widok zaułka artysta pozbawił rozgadanego sztafażu, skupiając się na oddaniu sennej atmosfery kresowego miasteczka. Tonację zgaszonych szarości ożywia złote światło zachodzącego słońca. Jego ostre strugi oraz odbicia w szybach okien, kontrastujące z cieniami, tworzą mistrzowsko rozegraną kompozycję barwną, emanującą zarazem nastrojem wieczornej ciszy i spokoju.
Być może ten właśnie obraz Weyssenhoff prezentował na wystawie w Glaspalast. Co prawda na jego odwrocie nie zachowały się nalepki z wystawy, jednakże pieczęć potwierdzająca jego pochodzenie ze spuścizny po malarzu może skłaniać ku przypuszczeniom, że jest to płótno wystawiane pod tytułem Ein Winkel von Talnoe na słynnym salonie w 1891 r. Kompozycję tę Weyssenhoff musiał uznać za wyjątkowo udaną, bo w roku 1894 znów pokazał obraz pod tym samym tytułem na Powszechnej Wystawie Krajowej we Lwowie. Obraz z 1894 r., jaki znamy z reprodukcji w katalogu wystawy, różni się od oferowanego pewnymi detalami – zamiast kozy widzimy tam świnię, zaś na schodach – sędziwego Żyda.
Co ciekawe – obserwacja w podczerwieni oferowanego płótna ujawnia autorskie przemalowania; pierwotnie również na oferowanym dziele autor umieścił tę samą postać Żyda. Dodał także stojącą na ganku dziewczynę, która trzyma misę, wysypując z niej jedzenie dla pasącego się niżej zwierzęcia. Widoczna na obrazie koza w pierwotnym założeniu również mogła być innym zwierzęciem, być może świnią – o czym wnioskować można analizując kształt jej sylwetki.
Powyżej opisane przemalowania są wyrazem intensywnej pracy artysty nad kompozycją. Ten zapis daje nam nie tylko niezwykle interesującą wiedzę na temat warsztatu artysty – ale i szersze pole dla interpretacji tego jakże znaczącego w oeuvre artysty dzieła.
Bibliografia:
– Illustrierter Katalog der Münchener Jahresausstellung von Kunstwerken Aller Nationen im kgl. Glaspalaste 1891, Monachium 1891, poz. kat. 1731;
– Katalog illustrowany wystawy sztuki współczesnej we Lwowie 1894, wydanie trzecie, nakł. Dyrekcyi Powszechnej Wystawy Krajowej, Lwów 1894, poz. kat. 267 [jako Zakątek Palnego (sic!)], il.;
– Aneta Pawłowska, Henryk Weyssenhoff (1859-1922). Zapomniany bard Białorusi, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2006, poz. kat. B.3 (obrazy znane z tytułów).
Malarz; syn powstańca styczniowego, dzieciństwo spędził wraz z rodziną w Kongurze na Uralu. Od 1874 r. uczył się u W. Gersona w warszawskiej Klasie Rysunkowej, w latach 1880 - 1885 kształcił się w Akademii petersburskiej, a w 1889 r. wyjechał do Monachium, gdzie korzystał z rad i wskazówek A. Wierusza Kowalskiego. W latach 11903 - 1904 przebywał w Paryżu, po czym zamieszkał w rodzinnym majątku w Russakowiczach na Białorusi. W czasie I wojny światowej, zmuszony opuścić majątek, przeniósł się do Warszawy. Był przede wszystkim pejzażystą, twórcą realistycznych w formie, nastrojowych pejzaży. Zapalony myśliwy, wielokrotnie bohaterami swoich kompozycji czynił leśne zwierzęta lub ptactwo. Obrazy Weyssenhoffa cieszyły się uznaniem krytyki i publiczności, odznaczane medalami na wystawach (srebrny medal na wystawie w Paryżu w 1900 r.). Artysta był również ilustratorem książek - wykonał m.in. cykl rysunków do powieści swego kuzyna Józefa Weyssenhoffa Soból i panna.
