| Andrzej STRUMILŁO red. Księga Wielkiego Księstwa Litewskiego Ku europejskim tradycjom wspólnotowości. Wspólna publikacja naukowców i pisarzy z Białorusi, Litwy i Polski Sejny 2008 Pograniczne 551 s., o. twarda złocona na licu i grzbiecie obcięcia kart złocone s. db przetarcia i zadarcia wierzchniej warstwy okładki wnętrze b. ładne For. ca: 30,5x30 cm Książka wydana została przez Fundację Pogranicze. Pomysłodawcami powstania „Księgi Wielkiego Księstwa Litewskiego” byli Czesław Miłosz, Tomas Venclova i Andrzej Strumiłło. A co jest w środku? Artykuły Środkowoeuropejczyków. Tłumaczone na cztery języki: polski, białoruski, litewski i angielski. Wszystko waży prawie pięć kilogramów. Wstęp do księgi napisał Andrzej Strumiłło, malarz i fotograf, mieszkający w Maćkowej Rudzie – małej wioseczce na Suwalszczyźnie. We wstępie pisze on: „Geograficzne serce Europy przez jednych lokowane jest pod wileńską wsią Joneikiszki, przez drugich – pod Giedrojciami, a przez trzecich – w okolicy podlaskiej Suchowoli. Wiekami zderzały się tu odmienne światy. Zachodni, łacińsko-europejski, i wschodni, bizantyjsko-azjatycki, północny – bałtycki i południowy – słowiański. Obszar ten kondensował i emanował energię oraz idee”. To zderzenie światów sprawia, że historia w tym rejonie świata jest polifoniczna. Poznajemy różne wersje wydarzeń, w zależności o tego, kto i kiedy o nich mówi. „Księga Wielkiego Księstwa Litewskiego” daje temu świadectwo. Istnieją historyczne analizy fenomenu WKL, pisane przez historyków polskich, litewskich i białoruskich. To dzieło jest jednak niezwykłe. Łączy wszystkie te głosy w jedną polifoniczną harmonię, z której dowiadujemy się o różnicach w patrzeniu na Wielkie Księstwo Litewskie. „Księga Wielkiego Księstwa Litewskiego” pokazuje jednak, że historii nie da się zawłaszczyć. Dzieło sprawia wrażenie, jakby zabrakło w nim cenzora – to przestrzeń, w której każdy autor ma prawo wyrazić swoje spojrzenie na przeszłość i współczesność Europy Środkowej. Jak wiadomo, dzieła, w których nie widać ingerencji cenzora, są najciekawsze… Historia nie jest tu ukazana jako monolit. „Obywatele Xięgi”, jak piszą o autorach pomysłodawcy publikacji, dają świadectwo żywej tradycji, wyrastającej ze wspólnoty dziejów, ale też odmienności poszczególnych części Wielkiego Księstwa Litewskiego. Dorobek WKL to wspólny dorobek kilku narodów, a jego zawłaszczenie przez Polaków, Litwinów czy Białorusinów jest niemożliwe. Na każdym kroku widać bowiem wielokulturowość, która stała się tłem dla wielkich społecznych i politycznych osiągnięć WKL. Z historii Księstwa nie da się zrobić historii jednego narodu. Temat Wielkiego Księstwa Litewskiego zyskuje na aktualności w obliczu przemian współczesnej Europy. Jaki jest ten świat, w którym coraz mniej liczą się granice? Jaka jest tożsamość mieszkańców Europy Środkowej, którzy coraz bardziej żyją w świecie globalnym, a mniej w lokalnym? „Księga Wielkiego Księstwa Litewskiego” przypomina, że idea wspólnej Europy nie jest nowa. Idea ta, jako trwały konstrukt społeczno-polityczny przez wieki kształtowała mentalność mieszkańców Polski, Litwy i Białorusi. Historia staje się tu przyczyną do rozważań o naszej tożsamości. Także o świecie, który się zmienia, wciąż pozostając w relacji z ożywiającą tradycją. Księga zawiera publikacje historyków, eseje oraz bogaty materiał ikonograficzny. Artykuły poprzedzone są historycznymi rycinami, skrzętnie wyszukanymi w muzeach i archiwach polskich, litewskich i białoruskich. Znajdziemy tam też mapy, przedstawiające zmiany terytorialne w obrębie Wielkiego Księstwa Litewskiego (a potem też Rzeczypospolitej Obojga Narodów). Większość artykułów to teksty historyczne, nawiązujące do powstania, trwania i upadku WKL. Historycy, artyści i działacze społeczni piszą o patriotyzmie, powstawaniu ruchów narodowych oraz społecznym i politycznym życiu WKL. Nie jest to jednak książka historyczna. To dzieło, które otwiera się na teraźniejszość, w którym jest miejsce i na historię, i na refleksję dotyczącą czasów współczesnych. Wśród autorów tekstów znajdują się ludzie związani z ideą Wielkiego Księstwa Litewskiego: litewski poeta i tłumacz Tomas Venclova, dr Bronius Makauskas (Instytut Studiów Orientalnych Europy Środkowowschodniej), dr Oleg Łatyszonek (Uniwersytet w Białymstoku), prof. Aleksander Fiut (Uniwersytet Jagielloński), prof. Julisz Bardach (Uniwersytet Warszawski) i prof. Wladimir Arlou (Uniwersytet w Mińsku). Znalazły się tam też teksty pisarza białoruskiego Sokrata Janowicza, Krzysztofa Czyżewskiego z Fundacji Pogranicze oraz Czesława Miłosza, który był jednym z pomysłodawców powstania „Księgi Wielkiego Księstwa Litewskiego”. Autorzy piszą o sprawach dla nich ważnych. Piszą o tożsamości narodowej, o trwaniu i upadku idei Wielkiego Księstwa Litewskiego. Teksty wchodzą ze sobą we wzajemną relację, nierzadko stając się zaczynem twórczego konfliktu. Nie reprezentują jednolitej wersji historii, lecz raczej prezentują koncepcje, z którymi można dyskutować. To tego zachęcany jest czytelnik opasłego dzieła. Wielkie Księstwo Litewskie istniało od XIII wieku aż do rozbiorów Rzeczypospolitej. Obejmowało ziemie od Morza Bałtyckiego do Morza Czarnego (dzisiejszą Litwę, Polskę, Białoruś i dużą część Ukrainy oraz skrawki Łotwy i Rosji). Językiem urzędowym był najpierw staroruski, a potem polski. Oprócz Słowian (Polaków i Rusinów), Księstwo zamieszkiwały także narody bałtyckie (Litwini), Tatarzy i Karaimi. Herbem Wielkiego Księstwa Litewskiego była Pogoń (do dziś znajdująca się w herbie litewskim). Jego stolicą było Wilno. Obywatele WKL władali nieraz biegle pięcioma językami – w innym języku załatwiało się sprawy urzędowe, w innym rozmawiało z sąsiadem, a w jeszcze innym modlono w kościele lub cerkwi. Tradycja Wielkiego Księstwa Litewskiego to tradycja ruchów zjednoczeniowych, które znalazły dla siebie drogę w rzeczywistości rozrywanej nieraz konfliktami różnych grup narodowych i społecznych. Nawiązanie do dziedzictwa jagiellońskiej Rzeczypospolitej stanowi dzisiaj gest znaczący. Jak piszą pomysłodawcy „Księgi Wielkiego Księstwa Litewskiego”, jej powstanie wiąże się ze spełnieniem „obowiązku wobec przodków”. Najważniejsze wydaje się jednak nie to, że dzieło przedstawia różne wizje historii, ale to, że otwiera się na teraźniejszość. „Księga Wielkiego Księstwa Litewskiego” to wielogłos, którego twórcami są obywatele współczesnej Europy Środkowej. Wielogłos, z którego dowiadujemy się czegoś o tych obywatelach, czyli o nas samych. Idea Wielkiego Księstwa Litewskiego do idea tolerancji i współistnienia ludzi, którzy mówią różnymi językami, wyznają inne religie i różnią się światopoglądowo. To też idea dialogu, rodzącego się z twórczego chaosu pogranicza kultur – dialogu powstającego przy poszanowaniu inności. Na ile dzisiejsza zjednoczona Europa wykorzystuje tę wielką ideę? Czy obok populizmu i konsumpcjonizmu jest w niej miejsce na postawę obywatelską, pełną tolerancji i zrozumienia? Na to oczywiście „Księga Wielkiego Księstwa Litewskiego” nie daje odpowiedzi. Ale odpowiedzi po lekturze możemy udzielić sobie sami. źr.: https://polskiemuzy.pl/wielkie-ksiestwo-litewskie-czyli-dyskusja-o-wspolczesnosci/ |
